Noordervaartroute, In de voetsporen van Napoleon (Nederweert - Venlo)

Op stap met Napoleon

De Franse keizer Napoleon wilde via de Maas een kanaal graven van de Rijn in Duitsland tot de monding van de Schelde in Antwerpen. Het project werd nooit helemaal voltooid, maar het tracé ligt er nog steeds. Voor het eerst in de geschiedenis is nu ook het tracé van het onvoltooide gedeelte van de Noordervaart duidelijk zichtbaar in het landschap. Per fiets of te voet kan de Noordervaartroute gevolgd worden. Markeringsstangen van 4 meter hoog geven het niet voltooide deel van de Noordervaart aan, zoals die aan het begin van de 19e eeuw door Napoleon was gepland. Met deze Noordervaart-route volgt u de sporen van een van de grootse ideeën van deze Franse keizer. Deze zogenaamde 'lijn'route loopt van het begin van de gerealiseerde Noordervaart in Nederweert, via Meijel, Beringe (gemeente Helden), Maasbree en Venlo naar de Duitse grens om uiteindelijk te eindigen bij de Duitse stad Neuss. De totale lengte van de lijnroute bedraagt 100 kilometer, waarvan 50 kilometer op Nederlands en 50 kilometer op Duits grondgebied. De route is in Duitsland te volgen via een blauwe lijn met dwarslijnen op de weg en blauwe bermplanken daar waar een blauwe lijn niet mogelijk is. In Nederland vindt u langs blauwe bermplanken, blauwe schilden aan lichtmasten en de bordjes van het fietsroutenetwerk eenvoudig uw weg door dit gebied vol historie.De blauwe lijn, bermplanken en schilden symboliseren als een blauw lint de loop van het kanaal. U fietst of loopt door een zeer gevarieerd landschap en doorkruist veertien gemeenten met elk hun eigen verhaal - vermeld op informatieborden met betrekking tot de aanleg van de Noordervaart. Door gebruik te maken van de kaart “Fietsen in Limburgs Land van Peel en Maas en De Maasduinen” kunt u verschillende rondritten maken langs delen van de voltooide en onvoltooide Noordervaart. U bepaalt zelf uw vertrek- en eindpunt en bovendien treft u op de route de bekende fietsknooppunten aan zodat u uw eigen fietsroute kunt samenstellen: precies op maat! In deze flyer vindt u een beschrijving van de Noordervaartroute en uitgebreide informatie over dit bijzondere landschap.
De Noordervaart fietsroute voert u zowel door de buitengebieden van diverse steden, maar ook door kleine dorpjes en gehuchten met een geheel eigen karakter. Vooral op deze plekken kan gemakkelijk een link naar het rijke verleden van het gebied worden gelegd. En niet alleen de bebouwing langs de route is heel divers, ook de natuur kenmerkt zich door een grote verscheidenheid. Van de natte natuurgebieden bij Helden komt u bij de herkenbare waterloop in Maasbree en vervolgens in de rijke flora van het Maasdal bij Venlo. Na de grens te hebben overgestoken gaat u op weg naar het hoogste punt van het tracé, naar het kleurrijke dorp Straelen om uw weg te vervolgen via het schitterende merengebied van de Krickenbecker Seen, de heuvels van de Hinsbecker Hohen tot aan het fraaie landschap bij de Nederrijn bij Neuss.

Het tracé van de Noordervaart brengt de geschiedenis tot leven. Maar naast dit stukje historie biedt de route tal van andere bezienswaardigheden, verrast elke deelnemende gemeente u met haar eigen, karakteristieke kenmerken. Zo vindt u in Nederweert Limburgs Openluchtmuseum Eynderhoof en in Meijel Educatief centrum De Truijenhof. In Helden kunt u een bezoekje brengen aan de meest noordelijke wijngaard in Limburg Domaine d'Elkandré, waar regelmatig rondleidingen met proeverijen plaatsvinden. In Grashoek vindt u een bonsaistudio en in Panningen een paardenmelkerij. Maasbree is omgeven door prachtige natuur, daarnaast kan de liefhebber van historische objecten zijn hart ophalen in kastelendorp Baarlo. Net zoals het Noordervaarttracé u meevoert naar een lang vervlogen tijd zo doen dat eveneens de diverse kastelen, elk met hun geheel eigen geschiedenis. Het vroegere Kasteel de Raay is onlangs omgevormd tot een sfeervol internationaal kunstcentrum met onder andere een galerie, hotel en restaurant. In Venlo is een bezoek aan het Limburgs Museum een absolute must voor iedereen die wil kennismaken met de cultuur van deze streek De vernieuwde stadsparken zijn een lust voor het oog en met een bezoek aan het pittoreske kloosterdorp Steyl bij Venlo beleeft u hoe de missionarissen vroeger leefden. Ook kunt u er een botanische tuin bezichtigen. In het nabij gelegen Tegelen, met haar uitgebreide kleiverwerkende industrie, kan men keramische producten en aardewerk bewonderen. En wie rust zoekt, kan terecht in de omgeving van Venlo, in het Jammerdal en langs de Maas met zijn unieke landschap. Uiteraard kent de Noordervaartroute diverse rustpunten waar u op uw gemak even de eerder opgedane indrukken de revue kunt laten passeren. Daarbij kunt u tevens een bezoek brengen aan tal van evenementen, zoals braderieën, bloemen- en kunstmarkten, die regelmatig op diverse plaatsen langs het tracé worden georganiseerd. En mocht u deze mooie omgeving intensief willen ontdekken dan kunt u ook meerdaagse fietstochten ondernemen. Langs het tracé zijn voldoende overnachtingsmogelijkheden in hotels, appartementen, op grote campings met alle voorzieningen of op één van de minicampings in het gebied.
De Noordervaartroute is één van de grootste projecten van de Euroga 2002plus. De herontdekking van het Napoleontische bouwproject met zijn grote cultuurhistorische waarde, is een belangrijke reden om dit bouwproject weer onder de aandacht te brengen. De ontwikkeling van dit strategisch monument als symbool van grensoverschrijdende samenwerking met veel deelnemers blijft doorgaan. Het behoud en ook het onderhouden van dit belangrijke gebied met zijn culturele- en sportieve gebeurtenissen langs het tracé van de Noordervaart zijn de opgaven voor de komende jaren. Met de aanleg van de Noordervaart heeft Napoleon zijn sporen in de veertien gemeenten achtergelaten. Nu willen de gemeenten zélf blijvende accenten leggen.

Europga 2002 plus

In 2002 en 2003 vond de grensoverschrijdende culturele manifestatie Euroga 2002plus plaats. Dit was een grootschalig evenement waaraan een groot aantal Duitse en Nederlandse gemeenten heeft deelgenomen. In Nederland bestond het Eurogagebied uit de gehele regio Noord- en Midden-Limburg.
Het doel van Euroga was om de regio tussen Rijn en Maas meer bekendheid te geven en om de cultuurhistorische overeenkomsten van beide regio’s te laten zien. In de periode april 2002 tot en met oktober 2003 werden in Noord- en MiddenLimburg diverse evenementen en activiteiten georganiseerd op het gebied van cultuur- en natuurhistorie.
Ook de Noordervaartroute is als onderdeel van de Euroga aangelegd. Dit is een thematische fietsroute langs de Noordervaart, de nooit voltooide kanaalverbinding tussen Schelde en Rijn, waarvan op vele plaatsen in het landschap nog restanten te zien zijn. De Noordervaartroute loopt vanaf Nederweert tot aan de Rijn bij Neuss in Duitsland. Het Nederlandse deel van de route voert over het bestaande fietsroutenetwerk. Deze wordt in deze brochure uitvoerig beschreven.

In de voetsporen van Napoleon

Om de onvoltooide Noordervaart landschappelijk herkenbaar te maken en u kennis te laten maken met een groot aantal bijzondere eigenschappen van deze regio, is de grensoverschrijdende Noordervaartroute opgezet. De veertien gemeenten (Nederweert, Meijel, Helden, Maasbree en Venlo in Nederland en Straelen, Nettetal, Grefrath, Viersen, Mönchengladbach, Willich, Korsenbroich, Kaarst en Neuss in Duitsland) waardoor dit kanaal gepland was, laten u voor het eerst in de geschiedenis in de voetsporen van Napoleon treden. U volgt de Noordervaart zoals Napoleon hem voor ogen had, maar die er nooit kwam. Niet alleen maakt u zo kennis met een aansprekend cultuurhistorisch restant uit de Napoleontische tijd, uw tocht voert u tevens door een landschap met een grote rijkdom en verscheidenheid aan cultuur en natuur.
De Noordervaartroute is een zogenaamde 'lijn'route, wat betekent dat ze een verschillend begin- en eindpunt heeft. En hoewel u natuurlijk het beste beeld van de bedoelingen van Napoleon krijgt wanneer u de route in z'n geheel fietst, kan in principe ieder van de deelnemende plaatsen in Nederland of Duitsland vertrekpunt of eindbestemming zijn. De startpunten in Nederland vindt u elders in deze flyer. Onderweg kunt u de Noordervaart fietsroute gemakkelijk herkennen aan de blauwe bermplanken, schildjes aan lichtmasten en bordjes van het fietsroutenetwerk. Daarnaast treft u buiten de bebouwde kom geregeld markeringsstangen aan, kunstobjecten die het werkelijke tracé van de Noordervaart aangeven, en tevens de meetlatten symboliseren die ten tijde van de aanleg van het kanaal gebruikt moeten zijn. Bovendien zijn de fietspaden die in Duitsland de route volgen voorzien van een blauwe lijn met dwarslijnen op de weg. Elke plaats die u aandoet heeft zo zijn eigen verhaal met betrekking tot het tracé van de Noordervaart. Deze verhalen zijn terug te lezen op informatieborden langs de route. Op Nederlands grondgebied staan informatieborden bij een stukje oorspronkelijke bedding in Boekend, de Everlose Beek in ´t Rooth in Maasbree, natuurgebied ´t Heeske in Maasbree en natuurgebied het Vlakbroek in Koningslust.

Resten van het Noordervaarttracé

Nu, zo'n twee eeuwen later is het Nederlandse deel van het Grand Canal du Nord, de Noordervaart, vanaf Weert nog steeds bevaarbaar. Het laatste gedeelte, tussen de rotonde Roggelse Brug in Meijel en het eindpunt in Beringe, is recentelijk afgesloten voor de scheepvaart. Vervolgens loopt het tracé van de onvoltooide Noordervaart via de gemeenten Helden, Maasbree en Venlo naar de Duitse grens en eindigt in Neuss. In Maasbree (destijds Bree geheten) begon men rond 1809 met de werkzaamheden. Vanaf de grens met Helden werd het kanaal in rechte lijn gegraven tot het Heeske en vanaf daar zou men de bedding van de Everlose Beek volgen. Al het graafwerk gebeurde handmatig en de uitgegraven grond werd langs het tracé gestort. Deze verhoging zou dienst gaan doen als jaagpad voor de paarden Zuid-Nederland tijdens de Franse overheersing Toen in 1789 in Parijs de revolutie losbarstte en een einde kwam aan het Ancien Regime konden Frankrijk en Europa nog niet bevroeden wat dit in de decennia die zouden volgen voor consequenties zou hebben. Na een enkele jaren durende binnenlandse opstand besloot Frankrijk vanaf 1792 ook strijd te voeren over de grenzen en bezette het onder andere België en een deel van ZuidNederland. Hoofdrolspeler was
Napoleon Bonaparte die het van generaal tot consul en uiteindelijk tot keizer schopte. Nadat hem op 18 mei 1804 deze laatste titel werd verleend heeft hij met zijn plannen en activiteiten door heel Europa zijn sporen achtergelaten. Zo ook in Noord- en Midden Limburg. Een van zijn minder bekende plannen was de aanleg van het Grand Canal du Nord. Het tracé hiervoor werd door Napoleon in 1806 vastgesteld: de Rijn zou vanaf Grimlinghaus bij Neuss verbonden worden met de Maas ter hoogte van Venlo. Aan de andere zijde van de Maas moest het kanaal dan via Maasbree, Beringe, Meijel, Nederweert, Weert, Neerpelt en Lier naar de Schelde in Antwerpen gaan lopen. Met een breedte van twintig meter en een diepte van drie meter zou het kanaal probleemloos doorvaart kunnen bieden aan schepen met een lengte van 35 meter en een gewicht tot 200 ton. Op deze wijze hoopte Napoleon zich zowel economisch als politiek onafhankelijk te kunnen maken van de (Noordelijke) Nederlanden die op dat moment niet tot zijn rijk behoorden. De schepen hoefden het Frans grondgebied niet te verlaten en konden bovendien via een kortere route varen. In het voorjaar van 1807 begon men met de eerste bouwactiviteiten, maar het kanaal zou nooit voltooid worden. Nadat ongeveer 30 kilometer inclusief sluizen gereed was, werden de werkzaamheden stopgezet. Deels vanwege geldgebrek, maar vooral omdat in 1811 heel Nederland onderdeel werd van het Franse keizerrijk en daarmee de belangrijkste reden voor de aanleg van het kanaal verdween. die de schepen zouden moeten trekken. In de gemeente Bree waren destijds ongeveer 3000 vreemde arbeiders werkzaam aan het kanaal, het dorp Bree telde toen nauwelijks 1000 inwoners. Het lag in de bedoeling om de werklieden onder te brengen bij de plaatselijke bevolking, maar ieder kan zich voorstellen dat dit op grote moeilijkheden stuitte. Geregeld kwam het tot vechtpartijen tussen inwoners van het dorp en de kanaalarbeiders. Toen in juni 1810 de werkzaamheden aan het ‘Grand Canal’ officieel werden beëindigd bleven de uitgegraven stukken liggen, duidelijk herkenbaar in het landschap. Het gedeelte van Helden tot het Heeske bevatte water, in het Venlose kerkdorp Boekend daarentegen is de bedding altijd droog gebleven.

Helden

Gaat men in de gemeente Helden op zoek naar resten van deze onvoltooide Noordervaart dan is de meest voor de hand liggende plek daarvoor natuurlijk de kern Beringe, het eindpunt van het ooit gerealiseerde deel van de Noordervaart bij de rotonde Bonaparte met het aan de Franse keizer gewijde kunstwerk. Een deel van het, op de gerealiseerde Noordervaart aansluitende, tracé is enkele jaren geleden gebruikt voor de aanleg van een provinciale weg (S271). Ten zuiden van de kern Koningslust herkent de bezoeker het tracé nog altijd aan de bosschages en natte natuur in natuurgebied het Vlakbroek.

Maasbree

Resten van de werkzaamheden aan de Noordervaart zijn in de gemeente Maasbree nog volop aanwezig in het Rooth (Everlose Beek). Ook langs de provinciale weg tussen Helden en Maasbree zijn duidelijke sporen van het tracé aanwezig, onder ander in het Heeske. Aan de zuidzijde van de provinciale weg N275 ligt een beek waar ooit de Noordervaart gepland was. Op een enkele plaats heeft deze beek de breedte van de Noordervaart en langs het hele traject ontwikkelt zich een bijzonder fraai en divers stukje natuur.

Venlo

In de gemeente Venlo zijn nog twee restanten van de Noordervaart duidelijk herkenbaar in het landschap. In het kerkdorp Boekend (nabij Blerick) ziet u een stuk ondiep tracé van ongeveer 500 meter lang en zo'n 15 meter breed, omgeven door aarden wallen die met bomen en struiken zijn begroeid. Meer oostelijk, in kerkdorp 't Ven, is nog een laagte zichtbaar met een lengte van 100 meter en een breedte van 20 meter. In Duitsland zijn vooral op het grondgebied van Straelen en Nettetal nog grote delen van het kanaalbed en de sluis Louisenburg duidelijk te herkennen.