Prins Willem III-route: de prins beveelt een dijk

Bodegraven: 

Fort Wierickerschans, Groene Hart Centrum, Zuidzijde 132.
Hekendorp: Café Goejanverwelle, Goejanwerwelle 29a.

Oudewater: 

Eethuisje ’t Backertje, Markt Oostzijde 14.
Hotel Restaurant Abrona, Broeckerstraat 20

Montfoort: 

Restaurant Kasteel Montfoort, Kasteelplein 1
Restaurant en Stadscafé Het Oude Stadhuis, Hoogstraat 36

Linschoten: 

Café Het Wapen van Linschoten, Dorpstraat 34

Achtergrondinformatie

Startpunt Vestingstad Woerden
Woerden is in de achttiende eeuw een vestingstad van de Oude Hollandse Waterlinie (OHWL) geworden. Van de dubbele omwalling resteert een vrijwel complete buitengracht of Singel en een klein gedeelte van de binnengracht. Een rondwandeling over de restanten van de bijbehorende omwallingen voert langs rustige gebieden met waterpartijen, parken en begraafplaatsen. Een zwaar uitgevoerd Arsenaal (militair magazijn) en een flinke kazerne, in classicistische stijl, behoren tot de meest markante gebouwen in het historische centrum. Aan de rand hiervan is het kasteel van Woerden bewaard gebleven. Het laat-middeleeuwse gebouw was ook onderdeel van de omwalling van de stad. Nog ouder zijn de Romeinse sporen die o.m. in het stadsmuseum en parkeergarage Castellum zijn te vinden.

Hoofdkwartier van prins Willem III
Ongeveer in het midden van de OHWL - van Gorinchem tot Muiden - vestigde prins Willem III in 1672 zijn hoofdkwartier te Bodegraven aan de Oude Rijn. De doorgang van de Oude Rijn werd verdedigd met schansen bij Nieuwerbrug en de Wierickerschans. Dat was afdoende, totdat een Franse legereenheid aan het eind van het jaar - bij afwezigheid van prins Willem III - over bevroren inundatiegebieden in Zegveld achter deze verdedigingswerken wist te komen. Tot aan Gouwsluis, waar de Gouwe in de Oude Rijn komt, werden toen verdedigingswerken onklaar gemaakt en gingen gebouwen en watermolens in de brand. Bovendien vielen inwoners van de dorpen Zwammerdam en Bodegraven ten prooi aan de verniel-, roof- en moordzucht van de Franse soldaten.

(1)
Fort Wierickerschans
Vanuit Woerden leidt het oude jaagpad langs de Oude Rijn – aan de zuidzijde - naar fort Wierickerschans in Bodegraven. Dit fort is binnen een jaar gebouwd na het onheil met de Franse soldaten. Het was dus het gevolg van grote schrik en verontwaardiging. Een doorbraak in het Oude Rijngebied mocht niet nog eens gebeuren.
Fort Wierickerschans is omgeven met zware, hoge wallen en heeft vier uitspringende hoeken: de zogenaamde bastions. In aansluiting op de Oude Rijn is een brede gracht om het fort aangelegd. Het fortterein meet ruim honderd bij honderd meter en daarop staan verschillende militaire gebouwen. Vanaf het midden van de achttiende eeuw is het fort lange tijd als (bus)kruitdepot in gebruik geweest. Zware gebouwen op de binnenplaats geven dat nog aan. Deze monumentale bouwwerken worden thans gerestaureerd en gerenoveerd. Staatsbosbeheer heeft op het fort een bezoekerscentrum ingericht: ‘Het Groene Hart Centrum’.

(2)
Prinsendijk
De Franse vijand probeerde het inundatiegebied van de Wiericken, tussen Oude Rijn en
Hollandsche IJssel, met veel rivierwater in het ongerede te brengen in 1672-1673. Prins Willem III zag zich daardoor genoodzaakt een dijk te bevelen: de westelijke kade langs de Enkele Wiericke moest tot een zware keerdijk worden gemaakt. Voor dit werk diende iedere polder een contingent potige mannen met gereedschap te leveren. Dat gebeurde, en de Prinsendijk ligt er nog altijd. De Prinsendijk, op de grens van Holland en Utrecht, was in vredestijd een horde die smokkelaars moesten zien te nemen. Het smokkelpad richting Hekendorp herinnert daar nog aan. Nu is dit gebied geliefd bij wandelaars en fietsers.

(3)
Goejanverwellesluis
In de tijd van de OHWL heette Hekendorp Goejan- of Goverwelle en de sluis in de dijk van de Hollandsche IJssel de Goejanverwellesluis (zie ook de Prinsessenroute). Via deze sluis werd het water uit de Hollandsche IJssel ingelaten om het land tussen de Wiericken onder water te zetten: een inundatiegebied met een breedte van om en nabij de twee kilometer. Nergens was de OHWL zo smal tussen Gorinchem en Muiden. Daarom waren er zowel langs de Oude Rijn als langs de Hollandsche IJssel hoofdposten van het leger van de prins gevestigd in 1672-1673. Het fort Wierickerschans uitgezonderd is hiervan niets bewaard gebleven.
Door de Hekendorpse Buurt gaat de route verder in oostelijke richting naar Oudewater.

(4)
Vestingstad Oudewater
Het kleine oude stadje heeft een ongelukkig vestingverleden. De “moord van Oudewater” voltrok zich in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). In 1672-1673 lag Oudewater enige tijd onbeschermd voor de waterlinie, d.w.z. voor de lijn Goejanverwellesluis-Nieuwerbrug. Pas in de achttiende eeuw werd de waterlinie naar het oosten verlegd en Oudewater aanzienlijk versterkt. Aan de zuidoostkant zijn sporen van hoge bastions en een brede gracht nog het best te zien. Vanuit die oude gefortificeerde zuidoosthoek gaat de route verder over de Waardsedijk langs de Hollandsche IJssel, door de Snelrewaard en in de richting van Montfoort.

(5)
Voormalige Linie van de Pleit
Ongeveer halverwege Oudewater-Montfoort herinnert Hoeve de Schans aan de Linie van de Pleit die daar omstreeks 1800 dwars op de Hollandsche IJssel lag. Achter de boerderij verraadt een afwijkend slootpatroon nog de ligging van een zogeheten halfbastion. Aan de zuidkant van de Hollandsche IJssel staat nu het moderne gemaal ‘De Pleyt’ en verwijst café-restaurant De Schans naar de oude linie uit de tijd van de OHWL.
In Montfoort zijn restanten van stadsmuren en een –poort, een gracht en een deels gerestaureerd en verbouwd kasteel te vinden. Het Utrechtse stadje lag in de achttiende eeuw bijna tegen de OHWL aan. Voor een volgend spoor van de waterlinie moet het fietspad langs de N 204 gekozen worden in de richting van het dorp Linschoten.

(6)
Voormalige Linie van Linschoten
Vlak voor het dorp Linschoten kruist het fietspad de Linie van Linschoten. Het dwars op de huidige weg gelegen verdedigingswerk uit het eind van de achttiende eeuw is nog herkenbaar aan grondsporen en bosschages, een laatste spoor van een camouflagebos. Aan de overzijde van de N 204 draagt een boerderijtje de naam ‘De schans’. Daar achter strekken de contouren van de oude landlinie zich verder uit, zoals op een paneel langs het fietspad staat aangegeven.
De fietsroute wordt vervolgd door het kerkdorp Linschoten en vandaar over het Weipad in de polder naar de Cattenbroekerdijk. In noordelijke richting komt deze dijk uit aan de oostkant van Woerden.

(7)
Voormalige forten Oranje en Kruipin
Over de Utrechtsestraatweg aan de zuidkant van de Oude Rijn gaat de route weer terug naar het historische centrum van Woerden. Ter hoogte van de nieuwbouwwijk Meander worden dan eerst nog de straat Fort Oranje en de woonwijkjes Bastion Willem en Bastion Maurits gepasseerd. Die namen herinneren samen met nieuw gemaakte gracht- en bastionvormen aan het voormalige fort Orange. Aan de noordzijde van de Oude Rijn hoorde daarbij het kleine fort De Kruipin. Op dit punt kruiste de OHWL de rivier in de achttiende eeuw.
In 1672 was prins Willem III met zijn soldaten op die plaats al eens in botsing gekomen met de Franse vijand. De ‘Slag van de Kruipin’ kostte veel levens en ging gepaard met een flinke brand in het betwiste Woerden.