Vestingstedenroute Leerdam - Heukelum - Asperen
Vijfheerenlanden, Utrecht, Nederland
Wandelroute: 342287
Aangeboden door: Groots Genieten
9.6 km
02:23 h
542 kcal
6 m
Omschrijving
Historie
Het idee van een waterlinie is ontwikkeld vanuit de gedachte dat je met water je land kon verdedigen in tijden van nood. Stukken land werden onder water gezet om vijandige legers tegen te houden. Kleine bewapende scheepjes (platbodems) werden paraat gehouden om bedreigde plaatsen te hulp te komen. De Oude Hollandse Waterlinie ontstond in de Gouden Eeuw (1600-1700). De waterlinie berustte op het principe dat een onder water gezette strook land aan de oostgrens van Holland het land zou beschermen tegen aanvallen van buitenaf. De linie liep van de grote rivieren tot aan de voormalige Zuiderzee en moest van Holland een onneembare vesting maken. Op de doorgangen lagen vestingsteden die de inundatiesluizen moesten beschermen.
De vrijwel aaneengesloten strook laaggelegen land moest bij een dreigende aanval snel onder water worden gezet. En de tussenliggende hogere delen – dijken en kades waaraan de dorpen en stadjes lagen – werden van verdedigingswerken voorzien. Door een laag water van ongeveer 40 à 50 centimeter zou het land voor een leger onbegaanbaar worden en het water voor schepen onbewaarbaar.
Asperen, “de ommuurde boomgaard”
Deze bijnaam dankt Asperen aan de vele stadsboerderijen en erven. Het stadje (bijna 3.000 inwoners) werd vermoedelijk al bewoond in de Romeinse tijd. Na de aanleg van de zuidelijke Lingedijk ontstond er een dijkdorp op de grens van Holland en Gelre. In 893 werd het vermeld in de registers van de abdij van Prüm, die in Asperen bezittingen had. Jan van Arkel (circa 1200) is de oudst bekende heer van Asperen. Eén van zijn nakomelingen, Otto I, zorgde ervoor dat het Huis Arkel het stadje in 1313 als vrije heerlijkheid in 'onsterfelijke’ erfleen kreeg; de leenheer was graaf Willem III van Holland. In die tijd kreeg Asperen ook stadsrechten. Het grensstadje Asperen had zwaartelijden van oorlogen. Zo werd het in 1517 geplunderd door de Zwarte Hoop', een troep huurlingen, die tijdens de Gelderse oorlogen na de plundering van Medemblik op de terugweg was naar Duitsland. Een groot aantal inwoners kwam om het leven.
Binnen de muren van de stad lag kasteel Waddenstein, waar onder andere de Heren van Arkel woonden. In 1672 werd het door de Fransen opgeblazen. In 1893 werd op deze plek een romantisch herenhuis gebouwd, dat nu dienst doet als stadhuis.
Opmerkelijk is ook de Waterpoort aan het begin van de Hoge Minstraat. Vroeger werd de Linge via de Waterpoort afgetapt om de Minte vullen met water. De Min werd gebruikt voor aan- en afvoer van goederen voor de boerderijen in het centrum.
Hoog boven Asperen steekt de 55 meter hoge toren van de Sint Catharina- of Buurkerk uit, gebouwd in de 15e eeuw in Kempische gotiek. De muurschildering achter het orgel in de kerk getuigt nog van de slachtpartij in 1517. In de zomermaanden is de kerk op zaterdag te bezichtigen van 14:00 uur tot 16:00 uur.
Het stoomgemaal van Asperen
Het voormalige stoomgemaal aan de Oude Zuiderlingedijk, gelegen ten westen van Asperen en ten noorden van kasteel De Merckenburg, dateert uit 1895. Het bestaat uiteen tweebeukig wit geschilderd gebouw met schilddaken en een - houten gebouw met zadeldak; ook de authentieke kolenschuur is behouden. De sluis is dichtgezet, maar de inlaat voor het water van de polder Asperen functioneert nog steeds.
In het gemaal is de antiek/brocantezaak Het Oude Stoomgemaal gevestigd. Naast het gemaal ligt de Beeldentuin van Land en Beeld met ruimtelijk werk van toonaangewende kunstenaars (www.landenbeeldinl).
De Linge is een heel oude en gevaarlijke regenrivier in het Betuweland. De vele dijkdoorbraken veroorzaakten in het verleden overstromingen waarbij dorpen en stadjes verloren gingen. En nog steeds dient de Oude Zuiderlingedijk als een barrière tegen hoogwater, met name als de Linge gebruikt wordt voor overloop van de Merwede. Het oude gemaal hield het land droog voor de mensen en maakte bebouwing mogelijk.
Kasteel De Merckenburg - op de grens van Holland en Gelre - dateert uit de 13e eeuw; in het Rampjaar 1672 werd het grotendeels verwoest door de Fransen, maar de middeleeuwse poortoren bleef behouden. Later werd het herbouwd. Het gemaal met in de uitenwaarden van de Linge een zandkazematter verdediging van het gemaal en een verlaagde aanvoerdijk voor bevoorrading van de kazemat zijn onderdeel van de Hollandse Waterlinie.
Zo vertellen het oude stoomgemaal, kasteel De Merckenburgen de rustieke stadjes langs de Linge elk hun verhaal over de Oude Hollandse Waterlinie.
Langs de Lingedijk naar Heukelum
Langs de Lingedijk lopen wij naar Heukelum. Een schitterende route, die o.m. voert langs de beroemde glasfabriek van Leerdam en de aanliggende arbeiderswijken, het nationale Glasmuseum (www.nationaalglasmuseum.nl; dagelijks geopend van 10-17 uur (zondag 12-17 uur, op maandag gesloten) en het Bijbelmuseum (www.statenbijbelmuseum.nl), geopend op woensdag (10-12 en 14-16 uur) en op zaterdag (10-16 uur).
We passeren ook de oude algemene begraafplaats waar op een afgescheiden gedeelte een Joods kerkhof is ingericht. Bij het gehucht Oosterwijk ontvouwt zich een panoramisch landschap. Dit plaatsje behoort tot een van de oudste woon gebieden van de Vijfheerenlanden, het werd al bewoond in de tijd van de Romeinen. Nabij de huidige kerk heeft een middeleeuws kasteel gestaan.
In de zomer kunnen we ons voor 1 Euro met het voetveer de Lingelaten overzetten naar Heukelum. Als het voetveer niet waart, rode (alternatieve) route volgen.
Het voetveer Heukelum-Oosterwijk / Galgenwaard is dagelijks geopend van eind maart - begin april tot begin of medio september van 10:30 uur tot 17.30 uur.
Stadsmuren aan de Linge
Van de middeleeuwse vestingwerken van Leerdam is niet veel bewaard gebleven, afgezien van de hoekige grondvorm van de stad en straatnamen als Westwal, Noordwal en Oostwal. De belangrijkste restanten vinden we aan de Zuidwal, waar de oude stadsmuur aan de rivier de Linge grenst. De andere muren van de stad zijn in de 19e eeuw gesloopt.
In 1738 zijn drie torenwoninkjes gebouwd, ook wel muizentorentjes genoemd. Vanaf het houten bruggetje bij het restaurant aan de Linge hebben we het mooiste zicht op de stad. Op Kerkstraat nr. 67 ligt het Hofje van Mevrouw Van Aerden, gebouwd in 1770-1772 op de plaats waar vroeger het kasteel van Leerdam stond. Het was bestemd voor alleenstaande dames en aan die bepaling van het testament is nooit getornd. Wel is in het Hofje inmiddels een trouw- en raadzaal voor de gemeente ingericht terwijl de regentenkamer met haar zeldzame schilderijencollectie en de achtertuin op woensdag en zaterdag van 13:00-17:00 uur voor het publiek toegankelijk zijn.
Leerdam, vestingstad aan de Linge
Leerdam lag in de Middeleeuwen op een belangrijke en strategische plaats in het machtsgebied van de heren van Arkel, tussen Holland en Gelre in.
Het stadje had in de 15e en 16e eeuw veeltelijden van de Arkelse en de Gelderse oorlogen. In de 16e eeuw werd Leerdam, samen met Buren een soevereine bezitting van de Prins van Oranje. Dat is tot op de dag van nu zo gebleven: koning Willem Alexander voert nog steeds de adellijke titel 'Graaf van Leerdam"!
Leerdam kreeg zo een bijzondere positie. De inwoners betaalden geen belasting aan de Staten van Holland en zonder vergunning van de prins mocht er geen krijgswolk worden gelegerd. Bovendien was de stad evenals Vianen en Culemborg een vrijstad waar misdadigers onder bepaalde voorwaarden een tijdelijke toevlucht konden zoeken. De stad speelde later geen bijzonder grote rol in de verdediging van Holland. Toch werd de stad met de nabijgelegen Diefdijk in de 18e eeuw opgenomen in de plannen van de Oude Hollandse Waterlinie. De fortificaties langs de Diefdijk herinneren ons daaraan.
De veerman van Heukelum
Heukelum (zeshonderd inwoners in de oude kern) lijkt een dorp, maar is een heuse stad met eeuwenoude stadsrechten. Het wordt voor het eerstgenoemd in een document uit 996, toen een zekere Fretzhold zijn rechten op de kerkte Ukele, zoals Heukelum destijds werd genoemd, aan de bisschop van Utrechtschonk. Zo weten we dat Heukelum toen al een kerk bezat. We mogen veronderstellen dat de plaats al lang voor die tijd bewoond werd.
In 1230 werd Heukelum van stadsmuren voorzien aan de westkant beschermd door de Linge. Vele rampen teisterden de stad waaronder overstromingen. In het Rampjaar 1672 hebben luitenant Engelbij en de kapitein van een uitlegger- een bewapend schip - het gehele land van Heukelum en Asperen onder water gezet door het doorsteken van de dijken. Daarmee werd verhinderd dat Franse garnizoenen zich konden aansluiten bij ander legeronderdelen.
In 1772 gingen 36 van de ongeveer honderd houten huizen verloren door een stadsbrand. De oude stadsmuren die door een gracht omzoomd werden, liggen nu onder de met gras bedekte taluds rond de stad. De hoge ligging de compacte bouwwijze en het stratenpatroon geven een beeld hoe het stadje er in vervlogen tijden heeft uitgezien.
Het idee van een waterlinie is ontwikkeld vanuit de gedachte dat je met water je land kon verdedigen in tijden van nood. Stukken land werden onder water gezet om vijandige legers tegen te houden. Kleine bewapende scheepjes (platbodems) werden paraat gehouden om bedreigde plaatsen te hulp te komen. De Oude Hollandse Waterlinie ontstond in de Gouden Eeuw (1600-1700). De waterlinie berustte op het principe dat een onder water gezette strook land aan de oostgrens van Holland het land zou beschermen tegen aanvallen van buitenaf. De linie liep van de grote rivieren tot aan de voormalige Zuiderzee en moest van Holland een onneembare vesting maken. Op de doorgangen lagen vestingsteden die de inundatiesluizen moesten beschermen.
De vrijwel aaneengesloten strook laaggelegen land moest bij een dreigende aanval snel onder water worden gezet. En de tussenliggende hogere delen – dijken en kades waaraan de dorpen en stadjes lagen – werden van verdedigingswerken voorzien. Door een laag water van ongeveer 40 à 50 centimeter zou het land voor een leger onbegaanbaar worden en het water voor schepen onbewaarbaar.
Asperen, “de ommuurde boomgaard”
Deze bijnaam dankt Asperen aan de vele stadsboerderijen en erven. Het stadje (bijna 3.000 inwoners) werd vermoedelijk al bewoond in de Romeinse tijd. Na de aanleg van de zuidelijke Lingedijk ontstond er een dijkdorp op de grens van Holland en Gelre. In 893 werd het vermeld in de registers van de abdij van Prüm, die in Asperen bezittingen had. Jan van Arkel (circa 1200) is de oudst bekende heer van Asperen. Eén van zijn nakomelingen, Otto I, zorgde ervoor dat het Huis Arkel het stadje in 1313 als vrije heerlijkheid in 'onsterfelijke’ erfleen kreeg; de leenheer was graaf Willem III van Holland. In die tijd kreeg Asperen ook stadsrechten. Het grensstadje Asperen had zwaartelijden van oorlogen. Zo werd het in 1517 geplunderd door de Zwarte Hoop', een troep huurlingen, die tijdens de Gelderse oorlogen na de plundering van Medemblik op de terugweg was naar Duitsland. Een groot aantal inwoners kwam om het leven.
Binnen de muren van de stad lag kasteel Waddenstein, waar onder andere de Heren van Arkel woonden. In 1672 werd het door de Fransen opgeblazen. In 1893 werd op deze plek een romantisch herenhuis gebouwd, dat nu dienst doet als stadhuis.
Opmerkelijk is ook de Waterpoort aan het begin van de Hoge Minstraat. Vroeger werd de Linge via de Waterpoort afgetapt om de Minte vullen met water. De Min werd gebruikt voor aan- en afvoer van goederen voor de boerderijen in het centrum.
Hoog boven Asperen steekt de 55 meter hoge toren van de Sint Catharina- of Buurkerk uit, gebouwd in de 15e eeuw in Kempische gotiek. De muurschildering achter het orgel in de kerk getuigt nog van de slachtpartij in 1517. In de zomermaanden is de kerk op zaterdag te bezichtigen van 14:00 uur tot 16:00 uur.
Het stoomgemaal van Asperen
Het voormalige stoomgemaal aan de Oude Zuiderlingedijk, gelegen ten westen van Asperen en ten noorden van kasteel De Merckenburg, dateert uit 1895. Het bestaat uiteen tweebeukig wit geschilderd gebouw met schilddaken en een - houten gebouw met zadeldak; ook de authentieke kolenschuur is behouden. De sluis is dichtgezet, maar de inlaat voor het water van de polder Asperen functioneert nog steeds.
In het gemaal is de antiek/brocantezaak Het Oude Stoomgemaal gevestigd. Naast het gemaal ligt de Beeldentuin van Land en Beeld met ruimtelijk werk van toonaangewende kunstenaars (www.landenbeeldinl).
De Linge is een heel oude en gevaarlijke regenrivier in het Betuweland. De vele dijkdoorbraken veroorzaakten in het verleden overstromingen waarbij dorpen en stadjes verloren gingen. En nog steeds dient de Oude Zuiderlingedijk als een barrière tegen hoogwater, met name als de Linge gebruikt wordt voor overloop van de Merwede. Het oude gemaal hield het land droog voor de mensen en maakte bebouwing mogelijk.
Kasteel De Merckenburg - op de grens van Holland en Gelre - dateert uit de 13e eeuw; in het Rampjaar 1672 werd het grotendeels verwoest door de Fransen, maar de middeleeuwse poortoren bleef behouden. Later werd het herbouwd. Het gemaal met in de uitenwaarden van de Linge een zandkazematter verdediging van het gemaal en een verlaagde aanvoerdijk voor bevoorrading van de kazemat zijn onderdeel van de Hollandse Waterlinie.
Zo vertellen het oude stoomgemaal, kasteel De Merckenburgen de rustieke stadjes langs de Linge elk hun verhaal over de Oude Hollandse Waterlinie.
Langs de Lingedijk naar Heukelum
Langs de Lingedijk lopen wij naar Heukelum. Een schitterende route, die o.m. voert langs de beroemde glasfabriek van Leerdam en de aanliggende arbeiderswijken, het nationale Glasmuseum (www.nationaalglasmuseum.nl; dagelijks geopend van 10-17 uur (zondag 12-17 uur, op maandag gesloten) en het Bijbelmuseum (www.statenbijbelmuseum.nl), geopend op woensdag (10-12 en 14-16 uur) en op zaterdag (10-16 uur).
We passeren ook de oude algemene begraafplaats waar op een afgescheiden gedeelte een Joods kerkhof is ingericht. Bij het gehucht Oosterwijk ontvouwt zich een panoramisch landschap. Dit plaatsje behoort tot een van de oudste woon gebieden van de Vijfheerenlanden, het werd al bewoond in de tijd van de Romeinen. Nabij de huidige kerk heeft een middeleeuws kasteel gestaan.
In de zomer kunnen we ons voor 1 Euro met het voetveer de Lingelaten overzetten naar Heukelum. Als het voetveer niet waart, rode (alternatieve) route volgen.
Het voetveer Heukelum-Oosterwijk / Galgenwaard is dagelijks geopend van eind maart - begin april tot begin of medio september van 10:30 uur tot 17.30 uur.
Stadsmuren aan de Linge
Van de middeleeuwse vestingwerken van Leerdam is niet veel bewaard gebleven, afgezien van de hoekige grondvorm van de stad en straatnamen als Westwal, Noordwal en Oostwal. De belangrijkste restanten vinden we aan de Zuidwal, waar de oude stadsmuur aan de rivier de Linge grenst. De andere muren van de stad zijn in de 19e eeuw gesloopt.
In 1738 zijn drie torenwoninkjes gebouwd, ook wel muizentorentjes genoemd. Vanaf het houten bruggetje bij het restaurant aan de Linge hebben we het mooiste zicht op de stad. Op Kerkstraat nr. 67 ligt het Hofje van Mevrouw Van Aerden, gebouwd in 1770-1772 op de plaats waar vroeger het kasteel van Leerdam stond. Het was bestemd voor alleenstaande dames en aan die bepaling van het testament is nooit getornd. Wel is in het Hofje inmiddels een trouw- en raadzaal voor de gemeente ingericht terwijl de regentenkamer met haar zeldzame schilderijencollectie en de achtertuin op woensdag en zaterdag van 13:00-17:00 uur voor het publiek toegankelijk zijn.
Leerdam, vestingstad aan de Linge
Leerdam lag in de Middeleeuwen op een belangrijke en strategische plaats in het machtsgebied van de heren van Arkel, tussen Holland en Gelre in.
Het stadje had in de 15e en 16e eeuw veeltelijden van de Arkelse en de Gelderse oorlogen. In de 16e eeuw werd Leerdam, samen met Buren een soevereine bezitting van de Prins van Oranje. Dat is tot op de dag van nu zo gebleven: koning Willem Alexander voert nog steeds de adellijke titel 'Graaf van Leerdam"!
Leerdam kreeg zo een bijzondere positie. De inwoners betaalden geen belasting aan de Staten van Holland en zonder vergunning van de prins mocht er geen krijgswolk worden gelegerd. Bovendien was de stad evenals Vianen en Culemborg een vrijstad waar misdadigers onder bepaalde voorwaarden een tijdelijke toevlucht konden zoeken. De stad speelde later geen bijzonder grote rol in de verdediging van Holland. Toch werd de stad met de nabijgelegen Diefdijk in de 18e eeuw opgenomen in de plannen van de Oude Hollandse Waterlinie. De fortificaties langs de Diefdijk herinneren ons daaraan.
De veerman van Heukelum
Heukelum (zeshonderd inwoners in de oude kern) lijkt een dorp, maar is een heuse stad met eeuwenoude stadsrechten. Het wordt voor het eerstgenoemd in een document uit 996, toen een zekere Fretzhold zijn rechten op de kerkte Ukele, zoals Heukelum destijds werd genoemd, aan de bisschop van Utrechtschonk. Zo weten we dat Heukelum toen al een kerk bezat. We mogen veronderstellen dat de plaats al lang voor die tijd bewoond werd.
In 1230 werd Heukelum van stadsmuren voorzien aan de westkant beschermd door de Linge. Vele rampen teisterden de stad waaronder overstromingen. In het Rampjaar 1672 hebben luitenant Engelbij en de kapitein van een uitlegger- een bewapend schip - het gehele land van Heukelum en Asperen onder water gezet door het doorsteken van de dijken. Daarmee werd verhinderd dat Franse garnizoenen zich konden aansluiten bij ander legeronderdelen.
In 1772 gingen 36 van de ongeveer honderd houten huizen verloren door een stadsbrand. De oude stadsmuren die door een gracht omzoomd werden, liggen nu onder de met gras bedekte taluds rond de stad. De hoge ligging de compacte bouwwijze en het stratenpatroon geven een beeld hoe het stadje er in vervlogen tijden heeft uitgezien.
Tip: pontjes varen veelal in de seizoenen op verschillende momenten. We adviseren je voor vertrek te laten informeren over de actuele tijden. Pontje vanuit Oosterwijk naar Heuekelum vaart vanaf 1 mei.
Hoogteprofiel
Routebeschrijving
| # | Beschrijving | Afstand | |
|---|---|---|---|
| Dokter Reilinghplein, 4141DA, Vijfheerenlanden, Utrecht, Nederland | 0.00 km | ||
| Dokter Reilinghplein, 4141DA, Vijfheerenlanden, Utrecht, Nederland | 9.55 km |
Plaatsnaam register
Beoordelingen
Lees hieronder de ervaringen van anderen. Zo kom je erachter welke score de route heeft gekregen en kun je beslissen of deze route iets voor jou is. Veel plezier!
Embed deze pagina </>
Zie Routiq in...
