Smokkelroute Roosendaal

Duik in het smokkelaarsverleden van Roosendaal en omstreken

Waar prijzen verschillen of beschikbaarheid van goederen anders is, wordt gesmokkeld. Tussen Nederland en België is het in tijden van oorlog lange tijd niet anders geweest! Of het nu zout, tabak of mensen waren, de restanten van de smokkelroutes zijn nog overal terug te vinden in dit prachtige grensgebied. Duik in het verleden, leer meer over de geschiedenis van de omgeving en geniet bovenal van deze bijzondere fietstocht.   

We beginnen bij het begin; het ontstaan van de smokkelroutes. Na het verdrag van Munster in 1648 ontstond er een grens tussen het noorden en zuiden van Brabant, waarmee Roosendaal een grensplaats werd. De Belgische opstand in 1830 en de bepaling van de landsgrens in het Verdrag van Maastricht op 8 augustus 1843 maakte dit verder definitief. De grens die toen getrokken werd kun je op verschillende plekken nog steeds herkennen aan de genummerde gietijzeren en hardstenen palen. Wat Roosendaal als grensstad uiteindelijk nog belangrijker maakte is de internationale treinverbinding die volgde in 1854. Die verbinding liep tussen Rotterdam en Antwerpen met als laatste station voor de grensovergang: station Roosendaal. 

Een dorp dat nóg dichter bij de Belgische grens ligt dan Roosendaal is Nispen. Het werd flink beschadigd in de Tweede Wereldoorlog, maar gelukkig is er nog genoeg bewaard gebleven om te bekijken. Zo vind je er de beltkorenmolen van Aerden uit 1850, de enige molen in Nederland die vier wieken van het Van Rietwijksysteem heeft. In het centrum van het dorp vind je de kerk die dateert uit 1931 en werd ontworpen door architect Joseph Cuijpers. Jaren later in 1946 realiseerde hij ook de Vredeskapel die je aan de Heijbeeksestraat vindt. 

Parallel aan de grens loopt op Belgisch gebied een straat die uiteraard Grensstraat heet. Leuk feitje: de huizen aan de noordkant van de straat staan op Nederlands gebied terwijl de overburen, aan de zuidkant, in België staan.

Het eerste overblijfsel dat herinnert aan de tijd dat de grensovergang gesloten was kom je tegen wanneer je de grens oversteekt bij Essen, daar staan namelijk de Quarantainestallen. Deze complexen zijn gebouwd in1896 en uitgebreid in 1909. De gebouwen dienden om uit Nederland ingevoerd vee te controleren op besmettelijke ziekten. In 1958 kwam de quarantainefunctie te vervallen en inmiddels zijn de stallen omgebouwd tot woningen. Een plek die ook extra aandacht verdient is het Karrenmuseum. Nabij de Kiekenhoeve, de vroegere hoeve van de abdij van Tongerlo, vind je dit museum waar je de grootste collectie karren, wagens en koetsen van de Benelux vindt. In dit museum staat ook een restant uit de oorlogstijd: de dodendraad. Het is een replica van de versperring die de Duitse bezetter in 1915 langs de hele grens tussen Nederland en België plaatsten. De draad stond onder elektrische hoogspanning met als doel smokkel en spionage tussen de twee landen voorkomen. In deze regio liep de dodendraad overigens niet helemaal parallel aan de landsgrens maar iets zuidelijker bij Wildert, waardoor het noordelijker gelegen Essen destijds in een soort niemandsland lag. 

Waar het helemaal voelt alsof je een stukje door de tijd hebt gereisd is het Landgoed Wouwse Plantage. Oorspronkelijk is dit gebied een veenmoeras, maar door de eigenaar baron de Caters werd het beplant met diverse soorten dennen. Op het privégedeelte van het landgoed staan behalve het landhuis of ‘kasteel’ ook nog enkele monumentale boerderijen met bijgebouwen, een brandweermuseum, een jachthuis, een boswachterswoning en een houtzagerij die vandaag de dag nog steeds af en toe gebruik wordt. Op initiatief van de baron werd vlakbij zijn landgoed in 1870 een kerk gebouwd die het centrum van het nieuwe Pindorp ging vormen, later Wouwse Plantagegenoemd.  

Een ode aan het houtzagers verleden van dit gebied is het beeld ‘De Pinnerooier’, dat kunstenaar Léon Vermunt maakte en dat aan de rand van het dorp Wouwse Plantage staat. Het begrip ‘Mastepinne’ verwijst naar de stronken die na het hakken achterbleven van de dennenbomen of het is mogelijk ook een verwijzing naar de dennenappels. Dit landgoed beter bekijken kan vanaf De Natuurpoort waarvandaan meerdere mooie wandelroutes door het gebied lopen. 

Vervolgens leidt de route naar de Rucphense Bossen, onderdeel van een natuurgebied van maar liefst 1200 hectare dat uit heide, bos, grasland, stuifduinen en vennen bestaat. En ook dit gebied heeft een smokkelaarsverleden! Tijdens de Eerste Wereldoorlog bleef Nederland namelijk neutraal, waardoor de smokkel van en naar België hoogtij vierde. De bekendste smokkelaar in deze regio was Geert Schrauwen. Hij kreeg de bijnaam Klaveren Vrouwke vanwege zijn vele listen en verkleedpartijen waarmee hij douane en militairen vaak op het verkeerde spoor zette. Op 5 mei 1916 ontsnapte hij echter niet aan zijn noodlot en werd hij bij de Strontpaal doodgeschoten. De paal kreeg zijn naam doordat douaniers hier tijdens de oorlog hun behoefte deden. De herinnering aan Klaveren Vrouwke is altijd levendig gebleven door de vele anekdotes die over hem verteld worden.  

Via het Belgische Horendonk en het Nederlandse buurtschap Steenpaal, waarvan de naam herinnert aan een oude grenspaal, loopt de route weer terug naar Nederland.

Kortsluitroute 1 - 27,5 km

94 – 29 – 03 – 5 – 15 – 14 – 24 – 81 – 01 – 84 – 85 – 86 – 88 – 91 – 92 – 5 - 99 – 94

Kortsluitroute 2 - 29 km

94 – 99 – 96 – 97 – 61 – 98 – 62 – 41 – 52 – 53 – 8 – 54 – 55 – 95 – 71 – 94