Noordoost Friesland

Onze fietstocht leidt jullie over rustiek gelegen fietspaden met charmante hoge fietserbruggetjes. De start is in Leeuwarden. Leeuwarden ontstond uit drie terpen en lag oorspronkelijk aan de Middelzee (foto). Leeuwarden dreef eind 13de eeuw handel met vele andere steden en vormde het economisch centrum van Friesland. Eerder deze week hebben we met een stadswandeling het provinciestadsleven, statige gebouwen, grachten en bruggen getoond.
We starten de route op het schoolplein en fietsen richting de Groningerstraat. We slaan linksaf richting de Dokkumer Ee. Vervolgens fietsen we door het Leeuwarder bos richting Jelsum over de Brédyk. Deze Brédyk was vroeger de dijk die het water van de Middelzee moest keren. Het vormt de grens tussen oud en nieuw land. Het verschil tussen beide is goed te zien: het oude land is grillig verkaveld, met terpen en boerderijen en het nieuwe land, vroeger de Middelzee, kenmerkt zich door rechte verkaveling en bebouwing ontbreekt vrijwel.

Het eerste bezichtigingspunt is Dekema State (foto). Net als veel andere Friese states is ook Dekema state gegroeid uit een eenvoudige rechthoekig verdedigbaar steenhuis, een "stins". State is een Friese naam voor een adellijke woning. De naam Dekema is afkomstig uit de 16e eeuw toen een familie met deze naam de state bewoonde. Hoewel daarna nog andere families de State bewoond hebben is de naam Dekema State gebleven. De laatste familie die Dekema State heeft bewoond is de familie van Wageningen, van 1791 tot 1996.
Vervolgens fietsen we door Jelsum en Cornjum. Jelsum is een groen terpdorp met statige boerderijen en een mooie dorpskern. Het kerkgebouw stamt uit 1178. Een kilometer verderop ligt het dorp Cornjum met ongeveer 450 inwoners. De kerk gebouwd in 1878 op de fundamenten van de vorige kerk, biedt ruimte aan ongeveer 250 personen. Bijzonder is het pittoreske Martena State (foto) met een van de rijkste stinzentuinen rondom de state. Tot 1899 bewoonde het geslacht Martena de state. Een jaar later werd dit huis in neorenaissancestijl herbouwd. 

Vervolgens fietsen we door Britsum richting Stiens. Britsum is een oud terpdorp langs de oostzijde van de vroegere Middelzee. Op de hoge terp staat de eeuwenoude kerk van Britsum. Vanaf het kerkhof heeft men uitzicht over de omgeving. De kerk is omstreeks 700 jaar geleden gebouwd.

De dorpen Jelsum, Cornjum en Britsum zijn voorbeelden van terpen (woonheuvels). Friesland heeft 1000 terpen gehad, maar een groot deel daarvan is verdwenen. Aan het eind van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw werden ze afgegraven omdat boeren de vruchtbare aarde goed konden gebruiken.

We fietsen richting Stiens. Van de grote reeks terpen ten noorden van Leeuwarden groeide Stiens uit tot het belangrijkste terpdorp. Stiens telt ongeveer 7640 inwoners De socialistische voorman Pieter Jelles Troelstra groeide op in Stiens, alwaar zijn vader de ontvanger der belastingen was. Troelstra was ook een bekende Friestalige schrijver en dichter.

We stoppen bij molen De Hoop in Stiens. Stiens heeft drie molens. In het dorp zelf staat de korenmolen. De Hoop, oorspronkelijk gebouwd in 1853 en tweemaal herbouwd, in 1978 en in 1992 na brand. Aan de zuidwestrand van het dorp staat De Kleine Molen, ook Binnema Molen genoemd, een poldermolen die als de kleinste achtkante molen van Nederland wordt beschouwd. Ten oosten van het dorp bevindt zich de Steenhuistermolen, eveneens een poldermolen.

Volgende punt is de Sint Vituskerk. Deze werd aan het einde van de 11de of het begin van de 12de eeuw gebouwd. Het was een min of meer radiaal terpdorp en het rond het kerkhof lopende pad is ondanks de schaalvergroting van Smelbrêge en de Piter Jellessingel nog herkenbaar. 

We fietsen het dorp Stiens uit en fietsen over de Bredyk. We fietsen als het ware het nieuwe land in, welke gekenmerkt wordt door meer open landschap en rechthoekige verkaveling. We rijden via de Slachtedyk naar Oude Bildtzijl. Het deel ten oosten van Oude Bildtzijl wordt wel het Bildt genoemd, omdat het hier om ‘aangebild’ of aangeslibt land ging. Begin 16de eeuw werd dit gebied bedijkt. Oudebildtzijl is een dorpje van ongeveer duizend inwoners en één van de pareltjes in het karakteristieke Bildtse landschap, dat gekenmerkt wordt door het prachtige lijnenspel van de akkerlanden en de karakteristieke en vaak monumentale boerderijen. Het dorp ligt aan de monding van de vroegere Middelzee en is vijf eeuwen geleden ontstaan als nederzetting rond de ‘zijl’ (afwateringssluis) waar het zijn naam aan ontleent. Vanuit het centrum van Oude Bildtzijl (foto) kun je richting het westen fietsen over de tussen 1505 tot 1508 aangelegde Oude Bildtdijk, welke 14,5 kilometer lang en daarmee de langste straat van Nederland is. Het hoogste huisnummer 1226!

We fietsen richting oosten naar Hallum en rijden richting de kerk. We maken een rondje om de kerk. Hallum is een radiaal terpdorp dat enkele eeuwen voor het begin van de jaartelling op een kwelderrug is ontstaan. We verlaten Hallum en fietsen via Ferwert, welke wordt gekenmerkt door een vijftiende eeuwse kerktoren, richting Hogebeintum. Hogebeintum is met 8,80 meter boven NAP de hoogste terp van Nederland, met daarop een pittoreske kerk uit de 12de eeuw. De terpen werden in de 19de eeuw afgegraven en bij Hogebeintum is dit goed zichtbaar. Net buiten het dorp ligt de Harsta State. Deze is een iets buiten het "stins"(oud landhuis) heeft een magnifieke es in de tuin staan.

We verlaten Hogebeintum en gaan via Ginnum over de Flietterpstersdyk naar Reitsum, Lichtaard. De drie terpen werden wel de Vlieterpen genoemd (vluchtterpen). Hoewel iedere terp de functie had van vluchtheuvels is niet geheelduidelijk waar deze naam vandaan komt. 

Voordat de de noordelijkste stad van Nederland bereiken (Dokkum) fietsen we door Raard. Raard is een terpdorp dat enkele eeuwen voor het begin van de jaartelling is ontstaan. De terp waarop het oude dorp staat is deels afgegraven en dit kan men aan de noordkant heel duidelijk zien

We fietsen door naar één van de Elfsteden. Dokkum ligt op de grens tussen de Kleistreek en de Friese Wouden, in het noordoosten van de provincie Friesland. Het is de meest de noordelijke stad van Nederland. Dokkum telt ongeveer 13.000 inwoners en behoort tot de Friese elf steden. Dokkum heeft stadsrechten sinds 1298 en is de op een na oudste stad van Friesland. Dokkum heeft een prachtig bescherm stadsgezicht; de oude vestingstructuur is goed intact gebleven. We maken hier een tussenstop. Een wandeling over de oude stadswallen en door de eeuwenoude straatje met monumentale panden is beslist de moeit waard.

We fietsen verder richting het zuidwesten, langs de Dokkumer Ee. Deze Dokkumer Ee is rond 1505 ontstaan en was vroeger een belangrijke scheepvaartverbinding voor transport van grondstoffen en materialen in het noorden van Friesland, maar heeft nu vooral een functie voor de pleziervaart als verbinding tussen Leeuwarden en de Waddenzee.

De volgende plaats waar we even stoppen in Birdaard. Deze plaats telt zo’n 1200 inwoners. Het heeft een beschermd dorpsgezicht. Houtzaagmolen De Zwaluw is beeldbepalend (foto).

Tergracht ligt op de noordwestoever van de Dokkumer Ee. De naam is afkomstig van de verbinding ("gracht") die in de 13e eeuw werd gegraven tussen 2 slenken, resp. van de Middelzee en de Lauwerszee. Hierdoor ontstond de huidige Dokkumer Ee. In Tergracht komen we ook goed voorbeeld tegen van een kop-hals-rompboerderij (foto). Dit boerderijtype komt veel voor in Friesland. De boerderij heeft deze benaming gekregen doordat de vorm doet denken aan een liggende koe. Hierbij is het woonhuisgedeelte de kop, het middengedeelte de hals en de schuur de romp.

We fietsen verder en passeren Bartlehiem. Zonder de Elfstedentocht zou bijna geen Nederland van Bartlehiem gehoord hebben. Nu is het een ‘pelgrimsoord’ voor schaatsliefhebbers, die het beroemdste bruggetje (foto) van Friesland met eigen ogen willen zien.
We fietsen verder richting Wyns, waar we met een pondje de Dokkumer Ee overgaan. Via het Wynser Binnenpad fietsen we richting Lekkum en Snakkerburen. Snakkerburen is een dorp ten noorden van de stad Leeuwarden en ten zuiden van Lekkum, aan de Dokkumer Ee en telt ongeveer 215 inwoners. Snakkerburen vormt samen met de dorpen Miedum en Lekkum al eeuwenlang één gemeenschap. De drie dorpen worden ook wel De Trije Doarpen genoemd. Er bestaan vele samenwerkingen tussen de dorpen.

Eenmaal uit Snakkerburen fietsen we weer richting school.