Fietsroute duinen

De duinen van Schoorl behoren tot de breedste en de hoogste van het land. Vanaf Aagtdorp is het dwars door de duinen 4 kilometer naar zee. Vlakbij de Hervormde Kerk in het dorp Schoorl lopen de zandheuvels steil omhoog tot een hoogte van 54 meter. Dat is het hoogste duin van Nederland. In de oorlog heeft hier een Duitse radarpost gestaan. Het valt op hoe bebost de duinen zijn. Toch heeft het heel wat moeite gekost het zo groen te krijgen. Tot ver in de negentiende eeuw was dit gebied een complete zandwoestijn. Wat er wilde groeien werd opgevreten door konijnen. De dorpelingen beschermden zich zo goed mogelijk tegen het stuivende zand door de bebossing van de binnenduinrand in stand te houden. Maar evengoed stoven hun akkertjes herhaaldelijk onder. Het verhaal gaat dat het in het duin zo stoof dat er bij Aagtdorp een heel kasteel onder het zand is verdwenen. Niemand weet waar. Tot omstreeks het begin van de jaartelling strekte zich vanaf Hargen een reusachtig duingebied uit, dat uitgaande van de huidige kustlijn, tot kilometers ver in zee reikte. Deze oude, licht glooiende duinlandschap was begroeid met ongerepte bossen, voornamelijk bestaande uit berken. In deze zgn. oude duinen woonden toen al mensen. Op het strand in Camperduin zijn scherven en een handmolensteen gevonden, die dateren van 200 à 300 v. Chr. In de Pirola vallei achter het Hargergat werden, nadat het gebied tot 1 meter NAP was afgegraven, resten van menselijke bewoning en ploegvoren gevonden. De historicus Arie Schermer dateerde deze vondsten vanaf de 11e eeuw. Dit moet dus vlak voor de vorming van de nieuwe hoge duinen zijn geweest. Terwijl de mensen uit de duinen werden verdreven door het opkomende zand en hun heil zochten in het achterland, gingen ze tot de inpoldering over van de gebieden achter de duinen. Ondertussen werd datzelfde bedreigende zand een nieuwe bron van inkomsten. Het nieuwe duinzand afkomstig uit het noorden, bevatte namelijk geen schelpen, kalkarm dus, maar was tegelijkertijd prachtig wit en ongekend zuiver. Met paard en wagen haalde men het zand uit de duinen, waarvoor in 1597 een pachtvergoeding van f 30,- per jaar betaald moest worden aan de Staten van Holland. Het zand werd vooral gebruikt voor de glasindustrie en dat tot zelfs in Engeland. In Hargen kon men het duin via de Hondsbossche Zandvaart bereiken en men groef in de periode tussen 1685 en 1730 het Hargergat ('De Hondsbos Zantmennerij') en wel zodanig dat je vanaf de trekschuit opkeek naar de ook nu nog gedeeltelijk aanwezige monumentale boerderijen. Toen in 1528 de Slaperdijk gereed kwam werd aan de oostzijde van deze dijk de huidige Harrigervaart gegraven. De Hondsbossche Zandvaart aan de andere zijde van de dijk raakte in verval en werd uiteindelijk gedicht. De zandmennerij verplaatste zich naar het achterliggende gebied, de Pirola vallei. Het zand werd met paard en wagen afgevoerd en halverwege de vorige eeuw zelfs met een kleine locomotief met lorries. Tot in de zestiger jaren van de 19e eeuw werd het zand tenslotte afgevoerd met vrachtwagens naar de kalkzandsteenfabriek te Schoorldam. Al vanouds stond het kalkarme zand in de Schoorlse duinen bekend om zijn goede kwaliteit. Het privilege om zand te mogen afgraven werd in een ver verleden verleend door de Heren van Bredero. Later namen, zoals hierboven vermeld, de Staten van Holland die rol over. Cement uit Schoorls zand werd tevens gebruikt voor de bouw van de 42 forten van de Stelling van Amsterdam, die tussen 1880 en 1914 plaatsvond. Op de plek waar nu 'Het Zandspoor' staat werd ook zand afgegraven. Vanuit 'de Miljoenen Juffrouw' ging het zand per spoor naar Schoorldam. Daar werd het in schepen geladen en gebruikt voor de demping van het Rokin in Amsterdam.