Etten-Leur, Terheijden en Zevenbergen

Het dorpje Terheijden ontstond in de middeleeuwen op een zandrug die evenwijdig aan de rivier de Mark lag. In de omgeving werd veel turf gewonnen, maar eeuwenlang bleef het dorp klein; het was tot 1960 vrijwel niet meer dan een straat. Daarna kwamen er in rap tempo woonwijken langs die hoofdweg, maar alle belangrijke voorzieningen, zoals kerken en winkels, bleven zich langs de straat concentreren. De ligging van Terheijden aan de rivier en vlak bij Breda heeft als resultaat gehad dat er in de geschiedenis veel gestreden is. Tegen het tij van het water, maar er vonden ook schermutselingen plaats omdat Breda een belangrijke rol had in de verdediging en bescherming van Holland tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De Grote en de Kleine Schans doen hieraan herinneren. De omgeving van de schansen werd ingericht als natuur- en recreatiegebied.

De route leidt je naar De Korenmolen (romp/restant) in Etten-Leur. De molen werd in 1849 gebouwd en was oorspronkelijk een door wind aangedreven stellingmolen. In 1915 sloeg de bliksem in de molen en brak er een brand uit die De Korenmolen voor een groot deel verwoestte. De molen werd in 1917 hersteld, maar in 1921 waaiden de wieken er af. Ondanks dat de molen weer hersteld werd, werd hij in 1929 onttakeld. In 2009 werd de overgebleven molenromp op de Rijksmonumentenlijst gezet. Hij doet al jarenlang dienst als opslagplaats van een dierenspeciaalzaak.
Een andere molen waar de geschiedenis minder vat op heeft gekregen is De Lelie. Deze ronde stenen stellingmolen is nog regelmatig in bedrijf; een groep fanatieke vrijwilligers produceert hier nog echte ambachtelijke meel. De Lelie uit 1804 deed oorspronkelijk niet alleen dienst als korenmolen, maar ook als schorsmolen en brandde af in 1937. Voor wie nieuwsgierig is naar de producten die de molen voortbrengt, is de molen op zaterdagen meestal geopend.

De derde molen die je in Etten-Leur gaat bekijken is de Zwartenbergse molen. Deze relatief jonge poldermolen uit 1889 vervangt een molen uit 1721 die in 1988 afbrandde. De ronde stenen grondzeiler bemaalt de polder De Haagsche Beemden op vrijwillige basis en verplaatst dan 80 kubieke meter water per minuut.
Dan zet je koers naar De Kleine Schans in Terheijden. De ligging van Terheijden, dicht bij de Belgische grens en parallel gesitueerd op een zandrug aan het riviertje de Mark, zorgt voor een grote aantrekkingskracht Spaanse troepen en soldaten van de staat in de Tachtigjarige Oorlog. De Kleine Schans is een overblijfsel uit deze tijd en werd aangelegd door de Spanjaarden in 1590. In 1637 geven de Staatse troepen de vesting haar huidige vorm en gebruikten zij hem als beschermingswerk voor de scheepvaart op de Mark en de verbinding van Breda en Moerdijk. De schans wordt na de Tachtigjarige Oorlog in 1680 afgebroken, maar in 1830 wordt er op dezelfde plek een nieuwe burcht gebouwd om te dienen als vesting tijdens de Belgische Afscheidingsoorlog.

In Terheijden tref je vlakbij de Kleine Schans ook stellingmolen De Arend. In 1742 gaf de adellijke familie Nassau-Siegen uit Breda opdracht om de korenmolen te bouwen. In 1756 werd de molen herbouwd, nadat hij in vlammen opging. In de molen bevinden zich drie koppels maalstenen, waarmee nog altijd professioneel graan wordt gemalen. Wil je de molen bezoeken, dan kan dat van dinsdag tot en met zaterdag tijdens de openingsuren van de molenwinkel.