Vierhuizen, Oldehove en Winsum

Een eeuwenoud, open wierdenlandschap. Nationaal Landschap Middag-Humsterland wordt al meer dan 2500 gebruikt door mensen. Kronkelende sloten en laagten laden wadgeulen zien, een natuurlijk afwateringssysteem dat leven hier vergemakkelijkte. Onbebouwde wierden, maar ook dorpen of af en toe een huis staan op de verhogingen die vroeger bescherming boden tegen het wassende water. Ze worden wettelijk beschermd, want de cultuurhistorische en landschappelijke waarde die er van het gebied uitgaat, is ongekend. Laat je verrassen door de prachtige boerderijen die het Friese landschap domineren. Het oudste en meest karakteristieke type, de kop-hals-romp-boerderij, is een plaatje om te zien, maar ook de stelp-boerderij is prachtig. De wat plompe, maar ijzersterke zwarte Friese paarden galopperen in de weides van de polders met je mee en de zwartbonte koeien begroeten je luidkeels. Op de plekken waar bossen, rietvelden en moerassen de grazige weidse afwisselen, zoeken veel vogels de rust op. Roerdomp en baardmannetje scheren over de vlakte, terwijl duizenden ganzen en eenden hun heil zoeken in het water of langs de oevers. Nationaal Landschap Middag-Humster is een waar vogelparadijs! Wanneer je aan de fietstocht begint, zet je koers naar Oldehove. Het kleine plaatsje heeft nog geen 2.000 inwoners en in het dorp staat de prachtige oude stellingmolen De Leeuw uit 1855. De molen verving een in 1789 achtkante bovenkruier die ten zuidwesten van de kerk stond. In 1972 is de molen verkocht aan de toenmalige gemeente Oldehove en in 1974 werd de molen gerestaureerd. Deze restauratie duurde twee jaar. In ’78 werd de molen weer in gebruik genomen voor zijn originele functie; malen en pellen. In de zomer van 2010 is de molen korte tijd buiten bedrijf geweest om de binnenroedes te repareren. In 2011 werden er kleinere herstelwerkzaamheden uitgevoerd. Ezinge is zo’n dorp, gebouwd op een kunstmatige (woon)heuvels (terp geheten in Friesland en wierde genaamd in Groningen) en is het hoofddorp van het voormalige schiereiland Middag, wat tegenwoordig Reitdiep heet. Ezinge werd vooral bekend vanwege de opgravingen die hier in de jaren 1920 zijn gedaan. Er zijn hierbij resten van boerderijen en bijgebouwen gevonden uit periode van 600 voor Christus tot de vijfde eeuw na Christus. Je fietst naar de Allersmaborg, die is gebouwd in een meander van het Reitdiep tussen Ezinge en Aduarderzijl. Het oudste gedeelte van deze borg is het vijftiende-eeuwse stenen huis, maar de eerste vestiging stamt waarschijnlijk van tot drie eeuwen eerder. In de zestiende eeuw wordt er een vleugel bijgebouwd waardoor de borg een L-vorm krijgt en in de zeventiende eeuw worden er grachten aangelegd, komen er singels en wordt een ophaalbrug gebouwd. De Duiventil is halverwege de achttiende eeuw opgericht maar krijgt in de loop van de negentiende eeuw neogotische stijl. In de twintigste eeuw, in 1976-1977, wordt de borg geheel gerestaureerd. In het wierdedorp Garnwerd zie je een andere stellingmolen staan. De Meeuw werd gebouwd in 1851 ter vervanging van een afgebrande standerdmolen. De molen onderging in de twintigste eeuw verschillende restauraties, waarbij de achtkantige korenmolen van zijn pelstenen werd ontdaan. De maalvaardige molen is te bezoeken op zondagmiddag. De laatste bezienswaardigheid die je tijdens je fietstocht ziet, is ook een stellingmolen. De Zwaluw werd in 1885 gebouwd. Zijn voorganger stamde uit het jaar 1831, maar deze molen werd in 1858 door een brand verwoest. Na die brand liet Enne Wiebes Kamphuis, bakker en molenaar, vrijwel meteen een nieuwe pel- en korenmolen bouwen. In de zomer van 2010 werd de kap van de molen geheel verwijderd om vervolgens op de grond te worden hersteld. Pas op 26 april 2012 is de molen weer in gebruik genomen.