Jopie Huisman route, Rijs - Workum

Het land van Jopie Huisman
De omgeving van Workum was de inspiratiebron voor de schilder Jopie Huisman. Het landschap, maar ook de afgedankte rommel die hij vond op boerderijen.
Waar een versleten en vervuilde onderbroek al niet toe kan leiden... Rembrandt haalde het niet in zijn hoofd om er één te schilderen en Vincent van Gogh is er ook nooit aan begonnen. Maar Jopie Huisman zette het kledingstuk met fijne penseelstreken en eindeloze toewijding op doek, inclusief de ontelbare reparaties. Dat schilderij maakte hem - naast al zijn andere afbeeldingen van afgedragen schoenen en kleding en van Friese landschappen en gewone mensen - wereldberoemd in Friesland en daarbuiten.

Hij heeft de opening van zijn museum destijds nog meegemaakt, vrij zeldzaam voor een levend kunstenaar. Aan de overkant van de straat begon het in 1986, in een (te) deftig pand met een ongelukkige trap en onpraktische indeling. Cabaretier Freek de Jonge en oud-premier Jelle Zijlstra noemden Huisman allebei 'een schilder van het mededogen' en die naam is gebleven. En dan te bedenken dat Jopie eigenlijk geen enkel schilderij meer had willen exposeren, nadat er drie waren gestolen uit een tentoonstelling in Nuenen - nota bene de plaats die beroemd werd door Vincent van Gogh. Vrienden brachten hem gelukkig op andere gedachten en richtten het museum voor hem op, waarvoor in 1992 aan de overzijde van de straat een nieuw, veel ruimer gebouw werd opgetrokken. Dat kreeg in 2001 alweer uitbreiding met een ruimte waarin Jopies werkschuur werd ondergebracht.
Jopie werd in 1922 geboren in Workum, als jongste van zeven kinderen. Op z'n zestiende vond hij werk in een aardewerkfabriek. Al jong was hij bezeten van tekenen en schilderen. Sinds 1960 scharrelde hij rond in oud ijzer en vodden. Hij handelde, maar bewaarde ook veel, zoals oude schoenen, poppen en versleten kleding. Na zijn scheiding in 1974 koos hij ervoor voorwerpen en mensen zo realistisch mogelijk weer te geven. Minutieus schilderde hij ze na. Zoals de gebreide onderbroek met ontelbare verstellingen van een arme vrouw uit een vrouwenhuis, het enige wat van haar was overgebleven. Huisman noemde zijn schilderij een eerbetoon aan de vrouw. "Elke steek breide ik na met mijn penseel", zei hij achteraf, "want ik wilde haar niet belazeren."
Huisman begon met schilderen zoals hij begon met ademhalen, zei hij. "Zonder dat ik me er van bewust was. Het is gewoon een drang, van binnenuit. Net als eten en drinken." Jopie was ook een filosoof. Van de kouwe grond weliswaar, maar wat verwacht je anders in Friesland? Hij bezigde one-liners, die zijn blijven hangen, zoals 'Van ijzer word je niks wijzer' of 'Hetgeen niet is, kan niet geteld worden'.
Lang niet al zijn schilderijen en tekeningen zijn terug te vinden in het museum in Workum. Vaak zat de schilder zonder geld en betaalde hij schulden (bijvoorbeeld de tandartsrekening) af met een van zijn werken. Ook gaf hij schilderijen weg bij feestjes of als aandenken voor bewezen vriendschap.
De fietsroute voert door 'het land van Jopie' - langs geliefde plekjes van hem, locaties die in zijn leven een rol hebben gespeeld, plaatsen die een inspiratiebron zijn geweest voor zijn schilderijen en tekeningen. In Workum passeren we het huis waar hij gewoond heeft, de voormalige herberg die hij een tijd als aardewerkatelier gebruikte (zonder succes), de katholieke kerk waarmee hij overhoop lag, huisjes die hij tekende, café De Zwaan waar hij vaak deel uitmaakte van het gesprek.
Net buiten de stad staat zijn ouderlijk huis; hij keerde daar in de loop van zijn leven naar terug en bleef er tot aan zijn dood wonen. Het staat aan de Breewarsdyk, op korte afstand van zijn geliefde, in 1880 drooggelegde Workumermeer. Het water naast het huis was zijn favoriete visstek, waar hij (bij voorkeur 's nachts) peurde op paling; dat wil zeggen met een kluwen regenwormen aan een touwtje geregen - zonder haak - probeerde hij de aal in zijn bootje te wippen. Hij rookte de vis in zijn schuurtje.
Opvallend zijn de vele aanbiedingen bij boerderijen langs de route waarmee fietsers nu worden gelokt om even af te stappen. Voor fruit, eieren, kaarten, kinderkleding en ook voor koffie met overheerlijk appelgebak in de tuin van boerderij Pypskoft, wat Fries is voor 'pauze'. Jopie scharrelde op zijn manier ook heel wat boerderijen af, om 'rommel' op te halen die soms nog heel wat opbracht zoals oud ijzer, tegels en steentjes. Hij kwam menig keer terug om een vervallen schuur of een vergezicht te schilderen, zoals in Allingawier, een museumdorpje in de Aldfaers Erf route.
Het fietspad is niet altijd even schoon, maar gaat soms dwars door de weilanden, over het boerenerf. En een Friese boer kent nu eenmaal het spreekwoord: 'It is de boer allike folle oft de ko skyt of de bolle'. Het kan hem niet schelen of de koe schijt of de stier...en waar ie dat doet.
Na Allingawier blijft de horizon gedomineerd door het typische Friese landschap met hoge luchten, het uitgestrekte tapijt van groen gras en daartussen rode stipjes van boerderijen en opklimmende boompjes. Bij Piaam rijden we verder langs de Zeedijk, met een uitstapje naar een vogelhut in het buitendijkse land.
Via Gaast en Ferwoude gaat het weer op Workum aan, over binnenpaden of in de luwte van de dijk. Bij de haven staat de Ligersbolle, de leugenbank, waar Jopie vast een van zijn vele sterke verhalen vertelde en waar anderen die nu over hem uitwisselen. Net als ze dat doen bij de slager, de fietsenmaker of de plaatselijke VVV. Want Jopie Huisman is nog steeds nadrukkelijk aanwezig in Workum.
Jopie Huisman is wel eens de 'Rembrandt van de 20ste eeuw' genoemd: een heel bijzondere man die niet alleen ontroerend mooie schilderijen maakte, maar ook een heel aparte levenswijze kende. 'Schilderen is net als het leven zelf, een verzet tegen de dood', was een van zijn gedachten. Het bezoek aan zijn museum is dan ook zeer de moeite waard. Bovendien is de Zuidwesthoek het mooiste landschap van Friesland, met panorama's van 360 graden.

Het Jopie Huisman Museum, Noard 6, is t/m 31 oktober open 10-17 uur, op zon- en feestdagen 13-17 uur. November-december en februari-maart 13-17 uur. Info tel. 0515-543131 en www.jopiehuismanmuseum.nl.
Vergeet de verrekijker niet (Vogelhut Piaam). En loop in Workum bij de start even door het steegje de Tillefonne, het begin van een oud kerkepad naar de Zeedijk. Jopie had het zo kunnen schilderen.