Garnwerd, Den Ham en Adorp

Ten noorden van de stad Groningen is het heerlijk fietsen. Van oorsprong richtte de streek zich vooral op de landbouw, maar geleidelijk werd het steeds meer een forensengemeente voor de nabij gelegen stad hoofdstad van onze meest noordelijke provincie. In de gemeente liggen ook de oude cultuurlandschappen Middag en Humsterland, waarbij het gebied rond en boven het dorpje Oldenhove zelfs het oudste cultuurlandschap van West-Europa is. Het kenmerkt zich door natuur- en cultuurhistorische landschapselementen zoals wierden, kwelders en dijken. De kavels van de landbouwgronden zijn onregelmatig verdeeld en je kunt ver van je af kijken in het open landschap. Je ziet de karakteristieke oude boerderijen, vaak van het type kop-hals-romp dat in 1850 populair was, maar ook andere monumentale boerderijen staan. Wanneer je fietst door Nationaal Landschap Midden-Humsterland zal je het niet verbazen dat deze prachtige Nederlandse omgeving op de Werelderfgoedlijst staat. Je fietst naar het prachtige Allersma. De Allersmaborg is gebouwd in een meander van het Reitdiep tussen het wierdedorp Ezinge en Aduarderzijl. Het oudste gedeelte van deze borg is het vijftiende-eeuwse stenen huis, maar de eerste vestiging stamt waarschijnlijk van tot drie eeuwen eerder. In de zestiende eeuw wordt er een vleugel bijgebouwd waardoor de borg een L-vorm krijgt en in de zeventiende eeuw worden er grachten aangelegd, komen er singels en wordt een ophaalbrug gebouwd. De Duiventil is halverwege de achttiende eeuw opgericht maar krijgt in de loop van de negentiende eeuw neogotische stijl. In de twintigste eeuw, in 1976-1977, wordt de borg geheel gerestaureerd. Ook de Piloersemaborg/Hamsterborg is de laatste boerderijborg in Nederland en de geschiedenis van de burcht gaat minimaal terug tot 1521. In dat jaar wordt de borg als eerste op schrift vermeld, wanneer een pastoor uit Oldehove de Piloersemaborg erft. De schoonzoon van de pastoor vormde de boerderij om tot een versterkt kasteel. In de decennia erna is het kasteel flink verbouwd en werd de geleden oorlogsschade meerdere malen hersteld, een gevelsteen uit 1633 met de familiewapens van de eigenaars is hier het bewijs van. Anno 2013 is in de Piloersemaborg/Hamsterborg een hotel gevestigd, waardoor de burcht alleen van binnen te bezichtigen is voor gasten. Het landgoed rondom de borg is wel vrij toegankelijk. De Voormalige Hervormde Kerk die je daarna tegenkomt (sleuteladres H. Hogerwerf) ligt bovenop een wierde op de weg naar Fransum. Het schip werd aan het begin van de dertiende eeuw gebouwd en de gotische vensters en de westgevel dateren uit de eerste helft van de zestiende eeuw. In het gebouw staat een opvallende stenen preekstoel. Het kleine daktorentje (de dakruiter) is in 1809 geplaatst, de klok die in de toren hangt stamt uit 1704. Sinds 1909 wordt de kerk niet meer religieus gebruikt. De ruimte heeft een herbestemming gevonden als locatie voor concerten en bijeenkomsten. Het volgende bedehuis waar je langs fietst is de Hervormde Kerk van Adorp (sleuteladres S. Medema). De kerk werd in de dertiende eeuw gebouwd in romaanse stijl, maar bij een modernisering in 1667 werden alle romaanse elementen verwijderd. Bij de kerk stond ook een losstaande toren, maar die werd in 1794 afgebroken. Waarschijnlijk stamt de dakruiter uit 1794. De klok werd in 1618 gegoten. Al met al is van de oude romaanse sfeer van het kerkje niet veel meer terug te zien, zeker niet sinds het gebouw in de negentiende eeuw werd bepleisterd. Een ander historisch gebouw is de koren- en pelmolen in Adorp: de Aeolus. Vernoemd naar de Griekse en Romeinse windgod, laat het zich niet moeilijk raden aan welk element de molen zijn kracht ontleent. De molen uit 1851 is tot in de jaren 1980 in bedrijf geweest als foerage handel en een paar decennia daarvoor werd met de Aeolus stroom opgewekt. In de molen bevinden zich een koppel maalstenen en twee pelstenen. De volgende bezienswaardigheid is weer een kerk: de Hervormde Kerk van Wetsinge (sleuteladres W. Bloem). De oorspronkelijke eenvoudige, uit tufsteen opgetrokken zaalkerk, ontstond waarschijnlijk in de elfde of twaalfde eeuw, maar had mogelijk ook nog een houten voorganger. Bij het religieuze bouwwerk hoofde waarschijnlijk ook nog een vrijstaande gotische klokkentoren uit de dertiende of veertiende eeuw, maar deze werd halverwege de zeventiende eeuw afgebroken. De kerk zelf werd in 1840 afgebroken en opgebouwd op de nieuwe plek. Het gebouw kreeg een neoclassistissche voorgevel en de preekstoel in de nieuwe kerk is waarschijnlijk een overblijfsel uit het oude gebouw. Tenslotte zie je koren- en pelmolen Eureka, niet bij de kerk vandaan. De molen werd in 1872 gebouwd en werd in 1952 ingrijpend gerestaureerd. De achtkante windmolen werd gemoderniseerd door pelstenen met onderaandrijving en een innovatief transport- en stofafzuigingssysteem. Toch raakte de molen weer in verval, waardoor hij in 1988 opnieuw moest worden opgeknapt. Om nieuwe aftakeling te voorkomen, stelde men de molen weer in bedrijf op vrijwillige basis.